Bewoners participatie in de jaren´68 – ´80: van SCAB naar ZOL, via OBO naar SWOB

We schrijven eind jaren ’60. De Bijlmer was een met trompetgeschal begroet, nieuw fenomeen in de Amsterdamse geschiedenis: een geheel nieuwe wijk op vreemd grondgebied met een stedebouwkundig concept, dat voltooide waar de Amsterdamse stedebouwers, opgeleid door Cornelis van Eesteren, al zolang van droomden: een wijk die door het rationaliseren van behoeften en wensen de bewoners waarlijk vrij zou maken. En natuurlijk werd daaraan een passende welzijnsvoorziening aan toegevoegd: het SCAB ofwel het communicatiecentrum, dat onder leiding van Jezuïeten de software van de nieuwe samenleving moest grondvesten en ordenen: het onderwijs, het buurthuiswerk, de gezondheidszorg, de bibliotheken, de invulling van subcentra met welzijns-instellingen. Het SCAB trad daarbij uitermate modern op. Het nodigde geen bestaande instanties uit in de Bijlmer een dependance te openen, maar inviteerde deskundigen en bewoners om samen de beste oplossingen en instellingen neer te zetten, op basis van eigentijdse behoeften en mogelijkheden. Het SCAB eiste ook dat geloof geen rol zou spelen. Geen instellingen, die katholiek, protestant of socialistisch waren, terwijl in die tijd de gehele zachte sector op basis van geloof was georganiseerd. Geen verzuiling dus, terwijl dat precies de reden was dat Bisdom Haarlem de opdracht had gekregen in de Bijlmer aan de slag te gaan en dus zijn Jezuïeten olv Laurens van der Maessen verzocht de klus te klaren. De principes van SCAB leidden onder meer tot de eerste middenschool van Nederland, de OSB, tot gezondheidscentra waar dokters met andere disciplines samenwerkten en het geloofloze Kultureel Werk Bijlmer (KWB). Het was ook eind jaren ’60, dat mensen van hun geloof afstapten en de PPR oprichtten, in 1973 coalitiepartner van de PvdA olv Joop den Uyl.Het SCAB was de heersende machten in Amsterdam – politici,ambtenaren en instellingen – echter algauw een doorn in het oog. Men wenste meer gestuurde macht van bovenaf, minder moderne oplossingen, meer aandacht voor bestaande belangen. Het SCAB werd gesplitst in ZOL – opbouwwerk – en Plenix, algemeen welzijn waar de KWB in op ging. Tegelijk werd de Surinamers in de Bijlmer, al vanaf het begin een snel groeiende bevolkingsgroep, een eigen welzijnsorganisatie gegund: de Beheersraad dan wel later Stichting Interim Beheer onder leiding van Harald Axwijk, die zich vanaf het begin als tegenpool van het algemene welzijnswerk positioneerde. Laatste werd verketterd als blank en speeltje van de oude koloniale macht. Een nieuwe verzuiling was een feit, leidend ook tot verschillende benaderingen van de consument. Een blanke maatschappelijk werker deed zijn werk zoals het hoorde, zijn zwarte collega vroeg naast zijn loon een privé bijdrage van de klant.

GEMEENTE POLITIEK. De ZOL initieerde de OBO, de eerste Onafhankelijke Bewoners Organisatie; de LOB, de Lokale Omroep Bijlmer, tv en radio voor en door het volk; en was ook de eerste die de structuur van het Bijlmer ontwerp kritisch benaderde. Ook de ZOL vond geen genade in de ogen der machthebbers, mede omdat het zich bleef inzetten voor bewoners activisme tegen de ver-Bijlmering (meer hoogbouw) in Diemen en Duivendrecht, die tot het werkgebied van de ZOL behoorden, omdat ooit het idee was dat deze gemeenten samen zouden gaan met de Bijlmer, toen nog opgedeeld in Bijlmer Noord, de huidige Bijlmer, en Bijlmer Zuid, het huidige Gaasperdam. Amsterdam wilde de Bijlmer, waarvan de gemeentelijke toekomst tot 1978 ongewis was, en Diemen en Duivendrecht opslokken, maar toen dat niet lukte en eventueel het gevaar dreigde dat de drie gebieden een nieuwe, eigen gemeente zouden vormen, werd uitsluitend voor de Bijlmer gekozen en de ZOL naar huis gestuurd.

DE SWOB. De ZOL werd opgevolgd door het Wijkopbouworgaan Bijlmermeer, de Swob, naar voorbeeld van andere wijkopbouworganen in de stad, die het volk in de buurten en wijken moesten helpen hun wensen en behoeften vorm te geven, maar tegelijkertijd met handen en voeten verbonden waren aan de politieke partijen. De belangrijkste bestuursleden werden dan ook benoemd door diezelfde partijen, en eind jaren ’70 waren de machtigste partijen de PvdA en de CPN, die van bestuursleden in de wijkopbouworganen ook eisten dat ze regelmatig voor nader overleg bij de partijtop of een partij-wethouder verschenen. Er was bij de PvdA en CPN ook grote angst dat de machtsverhoudingen in het opbouworgaan de verkeerde kant zouden uitgaan en een partij dus aan macht zou verliezen. In de praktijk zaten echter vooral CPN-ers in het bestuur, omdat vele bewonersorganisaties, die ook een afgevaardigde mochten kiezen, door communisten geleid werden. En de beroepskrachten, de opbouwwerkers, waren veelal ook des CPN of iets anders leninistisch, want in die tijd was communist zijn het favoriete geloof onder de studenten op de sociale academie. In de tijd van SCAB en ZOL was daarentegen de PPR populair.

De foto toont het eerste bestuur van de Swob en zijn personeel. Inderdaad, allemaal blank. De meneer links met glas en stropdas is de penningmeester, natuurlijk een VVD-er, zoals ook in de hele latere geschiedenis van de Swob. Hij was prima. Achter hem met snor, Bert Sterk, CPN-er en voorzitter, en van beroep sociaal raadsman: uitermate populair onder zijn veelal Surinaamse klanten, die ook en masse naar zijn begrafenis trokken, nadat hij later zelfmoord had gepleegd. Schuin achter hem Rein Hoitinga, PvdA, en de latere voorzitter. Moest op zeker moment aftreden en is inmiddels overleden. Voor hem secretaresse Ria Barendse, ook CPN, die vooral van secretarissen hield, en in 1986 met haar vriendin Berry Groen de bijna dode CPN voor de verkiezingen van de eerste stadsdeelraad naar 1 zetel leidde, wat zowaar voor Berry een bestuurszetel opleverde plus daarna een carrière als burgemeester, die uiteindelijk leidde naar Uithoorn.Naast haar de bebaarde maat van Rein, ook PvdA-man en actief in de F-buurt. Achter hem secretaris Henk Eerhart, ook CPN, die als winkelier de pijp aan Maarten gaf en directeur werd van de BAD, de Bijlmer Audiovisuele Dienst, opvolger van de LOB. In het bestuur van de BAD zat weer Berry Groen, indertijd ook bibliothecaris bij de BZO, de eveneens door CPN-ers gedomineerde welzijnsorganisatie, opvolger van Plenix. Naast de bebaarde man staat de opbouwwerker, Chris van de Cappeyne van Capelle, ook CPN, en helemaal rechts zien we nog Boukje van Bruggen, secretariaat-medewerker, daarvoor in dienst bij de ZOL, vrijwilliger van de LOB en later baas van een soort LOB in Utrecht. Van de drie andere mannen hebben we geen naam of informatie, hoewel: de man uiterst links, met snor, had iets van doen met kunst en was zeer waarschijnlijk ook van de CPN.