Bauhaus was een revolutionair instituut voor architectuur en vormgeving plus andere toegepaste kunsten in de jaren 1919-1933, gevestigd in het latere Oost Duitsland, eerst in Weimar en later in Dessau. Hitler maakte een einde aan het instituut. Een van de oprichters was de architect Walter Gropius, die tot hogepriester van het nieuwe bouwen uitgroeide. Hij schreef onderstaand manifest.

Manifesto

The ultimate aim of all creative activity is a building! The decoration of buildings was once the noblest function of fine arts, and fine arts were indispensable to great architecture. Today they exist in complacent isolation, and can only be rescued by the conscious co-operation and collaboration of all craftsmen. Architects, painters, and sculptors must once again come to know and comprehend the composite character of a building, both as an entity and in terms of its various parts. Then their work will be filled with that true architectonic spirit which, as “salon art”, it has lost.

The old art schools were unable to produce this unity; and how, indeed, should they have done so, since art cannot be taught? Schools must return to the workshop. The world of the pattern-designer and applied artist, consisting only of drawing and painting must become once again a world in which things are built. If the young person who rejoices in creative activity now begins his career as in the older days by learning a craft, then the unproductive “artist” will no longer be condemned to inadequate artistry, for his skills will be preserved for the crafts in which he can achieve great things.

Architects, painters, sculptors, we must all return to crafts! For there is no such thing as “professional art”. There is no essential difference between the artist and the craftsman. The artist is an exalted craftsman. By the grace of Heaven and in rare moments of inspiration which transcend the will, art may unconsciously blossom from the labour of his hand, but a base in handicrafts is essential to every artist. It is there that the original source of creativity lies.

Let us therefore create a new guild of craftsmen without the class-distinctions that raise an arrogant barrier between craftsmen and artists! Let us desire, conceive, and create the new building of the future together. It will combine architecture, sculpture, and painting in a single form, and will one day rise towards the heavens from the hands of a million workers as the crystalline symbol of a new and coming faith.

WALTER GROPIUS

Bauhaus kende vele docenten, archtecten en vormgevers die de wereld van design en vorm voorgoed zouden veranderen: o.a. Marcel Breur, Mies van der Rohe, Mart Stam, Kandinsky en Moholy-Nagy. Zij zetten samen met geestverwanten uit de Stijlgroep (schilders als Mondriaan, architecten als Gerrit Rietveld en Oud), en architecten als Le Corbusier en Ernst May een nieuwe standaard. Ze probeerden met vlakken, lijnen en andere geometrische figuren een nieuwe werkelijkheid te scheppen, onbesmet door het feodale, burgerlijke en oorlogszuchtige verleden. Een werkelijkheid van licht, transparantie, heldere en concrete vormen, ook wel zuivere volumes genoemd. Een wereld van vooruitgang, met nieuwe materialen als glas en beton, en met behulp van serieproductie, zodat ook de arbeider zich mooie en moderne spullen kon toeëigenen. Ze introduceerden ook het idee dat functie boven vorm dient te staan. Geen kunst om de kunst, geen vorm om de vorm, maar alles ten dienste van de bruikbaarheid.

Een voorbeeld van een nieuw ontwerp was het paviljoen, dat Mies van der Rohe in 1922 in Barcelona neerzette, of de buisstoel, de verende stoel van ijzer en leer, zonder poten, die de Nederlander Mart Stam uitvond, en die al snel door collega’s in allerlei vormen werd nagemaakt. De buisstoel is nog altijd een uitermate geliefd meubelstuk. Je kan ze kopen bij Thonet en natuurlijk bij Gispen. Mart Stam was ook de project-architect van de Rotterdamse Van Nelle Fabriek, die begin ’30 werd gebouwd, een werkplaats van beton, glas, ijzer en licht, met de beste werkomstandigheden voor de arbeider. De gerenoveerde fabriek wordt momenteel gebruikt voor exposities en gerenommeerde architecten- en ontwerpburo’s houden er kantoor, zoals de opvolger van het Bureau Brinkman en Van der Vlugt, dat Stam in dienst had. De fabriek ligt tegenover de Schie-gevangenis van de na-oorlogse Nederlandse architect Carel Weeber, een man die een gebouw altijd de uitdrukking liet zijn van zijn functie, en in de Bijlmer Venserpolder neerzette, gewoon een buurt waar je huurders opbergt, die niet van galerijflats houden en geen eengezins kunnen betalen.

Foto’s: boven omslag Bauhaus boek uit midden ’20; het pand was onderdeel van het Bauhaus-complex en werd ontworpen door Gropius; de buisstoel is van Marcel Breur en een latere versie van het origineel, dat heel erg simpel was.