BijlmerMuseum

De Bijlmer kan je op velerlei manieren omschrijven, bijvoorbeeld als De Verguisde Stad, de Stad van Aankomst, een internationaal georiënteerde favella, een drugshol, een rovershol, stapelaar van armoe ofwel de meest beruchte stad van Nederland, het grootste echec in stedenbouw.

Je kan het ook benoemen als een fantastisch mastodont met een overweldigende monumentaliteit, rigide eenvormigheid en een rücksichtslos doorgevoerd socialisme: iedereen gelijk in de grootste woningen op het gebied van sociale huisvesting, omgeven door villaparken. En tot in de jaren ‘90 was het een huiselijk territorium, een speelse stad voor bijna eenieder die er gedwongen door woningnood naartoe verhuisde, naar een stad zonder verleden en opgelegde normen. Het werd een stad van brave burgers, homoseksuelen, studenten, kunstenaars, jonge stellen, gekken, gescheiden mannen of vrouwen en migranten uit heel de wereld. En ze vonden elkaar, in een wereldstad zonder spruitjes lucht.

Maar het ging ook mis. Anno heden is ruim 60% van de Bijlmer hoogbouw gesloopt, verdwenen vele hoge wegen en bijna alle garages. We werden omgebouwd tot een gewone stad, met veel eengezins, veel koop en de auto voor het keukenraam. We moeten normaal worden: minder armoe, hogere schoolcijfers, minder ongeletterdheid, meer veiligheid.

En dus waren we aanwezig bij een winterlezing van Arcam (A’dams buro voor architectuur en stedenbouw) in No Limit, dinsdag 6 februari. Arcam beloofde ons een nieuwe kijk op de architectuur- en woongeschiedenis van Zuidoost; een avond waarop historici, architecten en bewoners verbanden leggen tussen de architectuurgeschiedenis, actuele woonprocessen en nieuwbouwprojecten.

Het werd een grote tegenvaller, te beginnen met het verhaal van Wouter Pocornie – architect, stedenbouwkundige, wetenschapper en Bijlmer-inwoner. Hij nam de geschiedenis van Gliphoeve, (sinds ‘84 bekend als Geldershoofd en Gravestein) bij de hand om ons te vertellen, dat het cirkelvormige flatgebouw – ooit het meest besproken onderdeel van de verfoeide Bijlmer – inmiddels in zijn 4de fase was beland: oplevering begin ‘70, drastische verbouw in 1984, verbouw rond ‘90 en later, en dus straks wederom in de steigers. Hij vermeldde ook dat Surinamers in de jaren ‘70 zo’n 80 woningen hadden gekraakt. Gewoon een droog verhaal over een object met wat feitjes, niks nieuwe kijk op wat dan ook.

De avond sloot af met wat meningen en vragen over de toekomst van de Gliphoeve. Er is in ieder geval al wat jaren een plan in wording, waarmee woningeigenaar Rochdale het gebouw opnieuw een stralend voortbestaan wil geven. En ze willen over een jaar nu echt gaan beginnen. Alle bewoners moeten verkassen en mogen terug komen, maar niet in hun oude woning. Het waarom werd niet gegeven. Op de mooiste plek komen 200 koopwoningen, die samen een aparte eenheid met een eigen VvE gaan vormen. Zonder koopwoningen, zo zei de Rochdale man, krijgt de Gliphoeve niet zijn gewenste (toekomst bestendige) uitstraling. In totaal biedt de Gliphoeve (Geldershoofd + Gravestein) straks zo’n 1.000 woningen: 40% sociale huur, 40% middenhuur en 20% koop. De eerste bewoners zijn inmiddels al verhuisd naar een nieuwe, vaste bestemming. Die vaste bestemming komt er ook voor de bewoners die naar het nieuwbouwwijkje boven Gliphoeve willen verhuizen, dat inmiddels in aanbouw is.

Foto’s: foto boven: Gliphoeve in z’n tweede fase, de buitenkant is dan beschilderd om de monotonie te bestrijden. Voor de flat staat de parkeergarage met daaronder het sociaal-cultureel centrum met bieb, muziekschool en o.a. sportzaal. Foto hierboven komt uit de 3de fase. De buitengevels werden opgeknapt, maar binnen bleef het vaak een zooi.

Het Bijlmer Museum en Vinger nl hebben de handen ineen geslagen en
brengen de Bijlmer Museum podcast op het internet. Op deze podcast worden
verhalen verzameld van Bijlmer bewoners en mensen die in de Bijlmer
gewerkt hebben. Zij vertellen hun eigen verhalen over dat bijzondere
stadsdeel van Amsterdam en vullen zo de geschiedenis aan.
Inmiddels staan de zes eerste verhalen op internet. Onder hen Peter Priehn,
zo’n 15 jaar lang wijkagent en rechercheur in en rond Ganzenhoef waaronder
ook het gerucht makende Gliphoeve valt. Gespreksleider Henno Eggenkamp
gaat ook in gesprek met Yves van Kempen, directeur van de Open
Schoolgemeenschap Bijlmer met zijn 3-jarige brugklas en specifieke
benadering van leerlingen. De OSB bleek in staat vele leerlingen naar een
hoger plan te trekken dan ze ooit vermoed hadden.
Een van die leerlingen was Karin Moor, die de Roze Panter bedacht: een 2de
huis en gezin voor vele buurtkinderen, waar ze ongeacht hun leeftijd welkom
waren. Zie ook foto.
Ook zij vertelt haar verhaal net zoals Eva Evers, geboren begin jaren ’70 in de
Bijlmer en actief lid op de Amsterdamse Ponyclub aan de Weespertrekvaart.
De afgelopen vier jaren was ze mede-oprichter en baas van het alom
bejubelde Elixer restaurant.
Binnenkort plaatsen we een 2de serie gesprekken op onze podcast, met onder
meer Nadia Tilon, hartstochtelijk zangeres van Surinaamse strijd-liederen en
betrokken bij de krakersacties in Gliphoeve. En Bob Vos komt aan het woord,
mede grondlegger van Lokale Omroep Bijlmermeer (LOB) en saboteur van het
betalen van parkeerkosten in de garages.
De verhalen zijn momenteel te beluisteren bij Spotify (dat je dus moet
downloaden, kost niks). Zoek naar Bijlmer Museum podcast.

Toen de Jordaan nog de krottenwijk van Amsterdam was, net zoals bijvoorbeeld de Haarlemmer Houthavens, de Kinkerbuurt en de Pijp, volgestouwd met armoe lijdend werkvolk, had je als bewoner van zo’n buurt alleen zicht op een hogere status als je bijvoorbeeld zanger was: Johnny Jordaan of Willy Alberti of André Hazes. Met dank aan de opkomende radio en tv konden zij vanaf de jaren ‘50 uitgroeien tot beroemde Nederlanders, want wie anders dan zij konden het verdriet van ons bestaan vertolken. De vloek van een minderwaardig persoon zat in hun botten.

In de jaren ‘70 werd de befaamde, Amsterdamse krottenwijk op gevolgd door de Bijlmer, hoewel bedoeld als een stralende, nieuwe stad van de werknemer met stropdas en auto. De ‘stad van de toekomst’, de nieuwe parel van Amsterdamse woningwetbouw, werd verguisd omdat hij was opgebouwd uit anonieme, gelijkgeschakelde ‘konijnenhokken’, hoewel de huur appartementen de ruimste en modernste waren die de stad ooit voor zijn bewoners bouwde, 2 tot 3x maal zoveel in huur zo duur als in de binnenstad of Nieuw West, met een overvloed aan lucht, ruimte en park: het gemotoriseerde, luidruchtige en stinkende vervoer veilig en ver weg op 3 meter hoogte.

De Bijlmer werd het getto van Nederland, omdat de enorme leegstand huisvesting gaf aan eenieder die elders in Amsterdam geen ruimte kon vinden en/of niet getolereerd werd. De gewenste bewoners vonden het veelal te duur en keken uit naar de goedkopere woningen, die in de jaren ‘70 buiten Amsterdam in Lelystad, Almere en gemeenten in Noord-Holland ontwikkeld werden. En daar was ook veel aantrekkelijke laagbouw te vinden: een huisje met een tuin in een rustige straat.

Met hulp van huursubsidie, onderverhuur en bedrijfjes aan huis werd de Bijlmer de hoofdstad der ongewensten: de uit Suriname en de Antillen migrerende Nederlanders met een andere huidskleur, de alleenstaande homoseksuelen, de vluchtelingen dan wel arbeidsmigranten uit Polen, Chili, Iran, Ghana, Bangladesh, Sri Lanka, Nigeria enz.

De Bijlmer werd een ‘stad van aankomst’, een migrantenstad, een derde wereldstad, waarop etiketten werd geplakt als: crimineel, junkenhol, dievenbende, gevaarlijk en niet te vergeten vervaarlijk ‘zwart’. En de migrant, die het maakte, vluchtte als het even kon de witman achterna, naar Flevoland of welke plek ook waar je niet langer met de Bijlmer geassocieerd werd.

Het is inmiddels 30-40 jaar later. De oude Bijlmer met z’n hoogbouw is vanaf ‘92 voor 60% gesloopt, ze werd vooral vervangen door laagbouw met tuin en auto voor de deur. Daarnaast werden nog zo’n 1500-2000 hoogbouw-appartementen verkocht, in Grubbehoeve, Kleiburg, Kikkenstein, Hoogoord, Florijn enz. Minimaal 35% van de bewoners werd alzo gedwongen te verhuizen naar elders in de stad. En niemand weet hoeveel van hen daar beter van werden. 65% van de ‘gesloopten’ vond opnieuw een appartement of een koopwoning als ze daarvoor het geld hadden in de Bijlmer zelf of in andere delen van Zuidoost zoals Venserpolder en Holendrecht. Het gevolg was ook dat veel mensen geliefde buren, dicht bijwonende familie en netwerkjes verloren. De energieke en vrolijke jaren ‘80 waarin we ondanks alle ellende een gemeenschap vormden, waren voorgoed voorbij. We belandden in een nieuwe Bijlmer, een veel saaiere Bijlmer, steeds wat netter, steeds meer opklimmend in persoonlijk inkomen (de zgn gentrificatie) en minder afschrikwekkend, maar nog altijd met het teken.

Er stonden vanaf ‘98 ook politici op, met name Surinaamse, die ons immer gedeukte imago gingen opvijzelen met leuke dingen, zoals prijzen voor de beste renovatie van een flat; het binnen halen van kunstwerken; het verlenen van velerlei prijzen, oorkondes en diploma’s aan het door de buitenwereld zo geminachte Bijlmervolk; en het verbouwen van een buurthuis op Ganzenhoef tot een ‘zwart Paradiso’ cq No Limit met veel aandacht voor talent-ontwikkeling. Onze ‘burgemeester’ uit die tijd, Elvira Sweet, was er immers van overtuigd, dat haar volk dansen en zingen in het bloed had. Ooit zou een lid van hen, onze eigen André Hazes, de Arena vullen. De Bijlmer moest vooral een stralend voorbeeld worden van wat Afro-Surinamers vermogen, en velen klapten met haar mee. En om die blaka foto (zwarte stad) te verankeren werden naar een eerste initiatief van Groen Links straten en pleinen naar Surinaamse en ook Antilliaanse helden vernoemd en kregen veel later nieuwe buurtjes Surinaamse namen als Mi Oso (mijn huis) en Switi (zoet cq ijslollie)). Anton de Kom, de grote strijder tegen slavernij, werd opnieuw ontdekt en op het schild gehesen en kreeg naast een beeld op een naar hem vernoemd plein bovendien een mural. Voordien kwam al, dankzij een invloedrijk familielid, een beeldje van een voormalige Bijlmer inwoner, die in het Surinaamse elftal speelde en met vele collega’s het slachtoffer werd in de grootste, Surinaamse vliegramp nabij Zanderij. In Het Parool werd vanaf zeker moment iedere Surinamer met een zekere faam binnen zijn gemeenschap na zijn overlijden door Patrick Meershoek in de schijnwerper gezet. Ritselaar Roy Ristie verdiende niet lang geleden bij zijn plotse dood een staatsbegrafenis door het stadsdeel.

Helaas voor Elvira bracht broedplaats No Limit geen nationale sterren voor, ze werd uiteindelijk vooral een hangplek voor mannen, en ook Orville Breeveld wist ons onlangs in juni met zijn show ‘From Southeast with love’ in het Concertgebouw niet te overtuigen dat ‘wij’ uit de Bijlmer cq Zuidoost als de besten kunnen zingen en musiceren. Hij bereikte wel dat in het eigen circuit opererende groepen als La Rouge en Black Harmony samen met de Bijlmer een nationaal podium kregen. Het programma werd bovendien driemaal op de buis vertoond. Hulde voor hem, BLM en ons imago. En natuurlijk ook voor Humberto Tan, die een glanzende carrière maakte, hoewel hij dat als kind van de Bijlmer nooit voor mogelijk had gehouden, zoals hij afgelopen zondag in Zomergasten vertelde.

En zo gaan we beetje bij beetje vooruit, al zijn we nog altijd het grootste zorgenkindje van Amsterdam qua werkloosheid, laaggeletterdheid, criminaliteit en stemgedrag. We hebben buurten waar bij wijze van spreken niemand stemt. De macht voor een betere toekomst ligt mede bij een club Surinaamse vrouwen, die namens ons stadsdeel sleutelposities innemen bij de realisering van het door de gemeente geïnitieerde Masterplan. Over 20 jaar moeten we er 35.000 woningen bij hebben, is kantorenwijk Amstel 111 plus Arena-gebied gemengd met woontorens en is hopelijk de ultieme doelstelling bereikt, dat geen Bijlmerkind minder kansen heeft dan welk (Nederlands) kind ook. Als dat lukt, kunnen we over 20 jaar vaststellen, dat alle armoe en andere ellende ons landje uit is. Het zal een wereldwonder betekenen, maar het geloof daarin is er. De masterplanners spreken niet voor niets over een nieuwe Stad van de Toekomst.

In opdracht van Wouter Pocornie/Black Archives onderzochten een viertal duo’s de mogelijkheden om de Bijlmer/Zuidoost stedenbouwkundig zodanig te vernieuwen, dat de huidige en komende bevolking meer aan z’n trekken kan komen. Op zoek dus naar aanpassingen van het oude ontwerp en het huidige bouwprogramma, ofwel hoe bouw je een samenleving waarin eenieder zich zoveel mogelijk senang voelt en je dus ook rekening houdt met alle culturen die de Bijlmer zijn ingestroomd.

Het leverde in ieder geval een aardig idee op: het vergroten van gemeenschappelijke (buiten)ruimte, omdat het leven meer is dan je terug trekken in je eigen woning, zeker als die woning alsmaar kleiner lijkt te worden. En dat gebeurt momenteel op Amstel 111 waar het gros van de nieuwe, in torens gestapelde appartementen niet groter is dan 20 – 45 cq maximaal 70 m2.

In de oude Bijlmer van Nassuth vond je bijna uitsluitend drie- en vierkamerwoningen van 72 en 96 m2 grootte, plus wat kleinere 2-kamer appartementen. In de oude H-buurt bevatten de gebouwen ook 6-kamer woningen. Het was allemaal sociale huur. En oorspronkelijk zou de 4-kamer woning een grootte hebben van 120 m2 met een balkon van 2 meter breed (werd 1,5) maar dat stond de Nederlandse staat niet toe en de gemeente kon het niet bekostigen. Men was natuurlijk helemaal niet gecharmeerd van Nassuth’s idee, dat iedereen recht had op een 4-kamerwoning. Hij wenste geen verschil tussen een alleenstaande of een gezin, want de een had kinderen, de ander een paar honden of andere hobby.

Het plan van Nassuth bracht niet alleen grote woningen, ruimer dan tot dan in de sociale huur de gewoonte was, maar voorzag eveneens in een enorme oppervlakte aan gedeelde ruimte: de grootse parkruimte tussen de flatgebouwen plus de gezamenlijke bewonersruimten in de binnenstraat van de gebouwen met daarnaast bewoners-paviljoens in het groen. Buitendien was die op 1-hoog gelegen binnenstraat behoudens de collectieve ruimten, liftschachten, een dokterspraktijk en wat winkeltjes over de hele breedte en lengte van de flat een open verblijfsgebied met trappen naar het park. Gebrek aan geld deed het idee van binnenstraat en paviljoens sneuvelen. De binnenstraat die restte was een grauwe gang naar huis, en de collectieve ruimte in die binnenstraat was veelal niet meer dan wat aaneen gesloten woningen.

Het idee om de gemeenschappelijke ruimtes opnieuw te introduceren om alzo het woon- en leefgenot van de in ieder geval te klein behuisde appartement-huurder te vergroten komt van de architecten Paul Kuipers en Maarten Vermeulen. Ze werden niet alleen geïnspireerd door Nassuth c.s., maar ook door het Russische architectenteam van Ivan Leodinov, die eind 1920 een plan indiende voor de nieuwe stad die Stalin in Siberië wilde realiseren: Magnitogorsk, een stad die maar één product zou moeten leveren: staal. Reden: in het geplande gebied was ontzettend veel erts te vinden en staalfabrieken waren nodig om van een agrarisch land, dat Rusland was, uit te groeien tot een industrieel land dat met Amerika kon wedijveren.

Leonidov bedacht het vierkant als basis van zijn stedenbouwkundig plan. Die vierkanten werden geschakeld in stroken: een strook links voor openbare gebouwen en leisure, een middenstrook voor glazen appartemententorens en woongebouwen van twee lagen en een derde strook voor scholen, parken, boerenland en speelplaatsen. Elke activiteit cq gebouw of een serie 2-etage woningen kreeg zijn eigen vierkant. En zo ontstond een soort oneindig, zichzelf herhalend, zeer leesbaar en geometrisch landschap, dat tegelijk gevarieerd was, met overal ruimte, doorzicht, licht en groen. Geen straatwanden. Het vierkant kwam ook terug in het twee etages tellende woonblok, bedoeld voor 16 mensen, twee per woning. Elke etage bevatte een kruis voor gemeenschappelijke activiteiten, in de vier overblijvende vierkante ruimten, op de hoeken dus, werden de privé-vertrekken voor de bewoners geplaatst. Het plan van Leodinov werd echter niet geaccepteerd. Er verscheen een Parijs-achtige stad, met een zeer brede, centrale boulevard, die op een bepaald moment nog uitdijt tot een immense cirkel.

Geïnspireerd door Nassuth en Leonidov bedachten Paul Kuipers en Maarten Vermeulen het plan om alle woon- en kantoortorens op het nieuwe Amstel 111 te vervlechten met nieuwe, doorlopende stroken ofwel ruimtelijke zones voor allerlei voorzieningen als een kiosk, een buurthuis, een speelplaats, een galerie, een winkel, een café of moestuin. Ze vormen samen een groot netwerk van allerlei activiteiten waar je elkaar om allerlei redenen ontmoet en andere dingen kan doen dan thuis zitten. Een stedelijk leven aan de voet en tussen de torens, waar meer te beleven valt dan de vormgevers van Amstel 111 momenteel aanbieden: een parkje om te wandelen en wat winkels en andere voorzieningen onderin de torens.

Het plan komt voor Amstel 111 zeer waarschijnlijk te laat en hoe zou men het willen financieren nu bijna alle prijzen en deals vast staan. Het lijkt evenwel op zeker moment onontkoombaar dat bewoners, die tot tiny houses in een betonnen toren veroordeeld worden om meer ruimte gaan vragen: ruimte om te spelen, te doen en elkaar te vinden. De oude Bijlmer met zijn vele 3-kamerflats had uitkomst kunnen bieden, maar ja, die Bijlmer werd grotendeels gesloopt om de middenklasse een eengezinswoning met terras en tuin te kunnen aanbieden en alzo tot een nette plek uit te groeien.

Onder de foto vindt je de kopjes voor grote en kleine verhalen plus pagina’s met vooral foto’s. Klik erop. Op deze pagina start verder een lange sliert actuele berichten. Scroll naar beneden en je komt ze allemaal tegen. Je belandt ook bij info over het fysieke Bijlmer Museum, bij links naar ander Bijlmer nieuws en urls naar video’s. Actueel Bijlmer nieuws vindt je ook op https://bijlmerblog.com, en de FB-pagina’s Bijlmer Museum en Wonen in een museum.

Henno Eggenkamp, oprichter van het Bijlmer Museum, heeft een boek over de Bijlmer geschreven, getiteld: De Verguisde Stad. In dit boek beschrijft hij de ontstaans-geschiedenis van de Bijlmer, hoe de Bijlmer 60% van zijn originele hoogbouw verloor en gerenoveerd werd tot een meer alledaagse stad. Het werd een spannend en zeer informatief boek met bovendien bijzondere verhalen over de gebeurtenissen rond subcentrum Ganzenhoef, Gliphoeve en het Zwart Beraad. Van Stad van Aankomst naar Blaka Foto dan wel Bimre ofwel de Bims. Het boek is rijkelijk geïllustreerd en daarnaast voorzien van persoonlijke verhalen, aparte hoofdstukjes over zaken als de garages, historische documenten en een boekenlijst. In totaal 206 pagina’s op groot pocket-formaat.

Naast De Verguisde Stad verscheen De stormachtige levensloop van een utopisch woonpark ofwel de geschiedenis van de Bijlmer verteld in jaartallen ofwel alle belangrijke zaken op een rij. Het bevat ook een lijst met alle belangrijke gebouwen en de architecten daarvan. Dit boek op A4-formaat bevat 60 pagina’s en is volledig in kleur, met op bijna elke pagina wel een foto.

De boeken zijn te koop via https://www.mijnbestseller.nl/henno_eggenkamp

De Verguisde Stad kost 25 euro, de Bijlmer in jaartallen 15 euro. De Verguisde Stad is ook te koop in de boekhandel.

Folder ‘De verguisde Stad’

Pakhuis De Zwijger, dependance Zuidoost, Amsterdamse Poort opende gisteren weer de schuifdeur: op het programma een discussie over de ruimtelijke beleving van Zuidoost, live bij te wonen en live te volgen op de eigen computer, via Salto en AT5.

In de studio: een paar volwassenen en een forse groep jonge stagiaires van een cursus of opleiding audiovisueel, waarvan een 5/6-tal een pizza lieten bezorgen. Aan de enorme tafel: Saskia Bosnie van Zuidoost City, Wouter Pocorni de architect, Ellen Nieuwboer – de bouwheer namens Amsterdam -, Sharon Amritpersad van broedplaats The New Amsterdam voor muziekmakers, Ebe Treffers van projectontwikkelaar Wonan en Ria Braaf-Fränkel, mede oprichter van WomenMakeSouthEast. Zij mochten telkens om beurt, met drie tegelijk, bij de tafel aanschuiven in een geregisseerd gesprek van totaal een uur olv Angelo Bromet.

Ze legden vooral uit wat ze voor hun eigen club en voor Amstel 111 deden. Geen discussie, nauwelijks een mening, kortom ze lazen hun pr folder voor en Pocorni zei dat je veel moest onderzoeken. Als enige had hij z’n flesje water ook niet op tafel staan, maar op de grond, waar hij het regelmatig van optilde om zich in te schenken, want hij wist een fles op tafel kan zorgen voor ongewenste bijgeluiden in een uitzending.

De ruimtelijke beleving van Zuidoost kwam dus nauwelijks aan bod, net zoals de vervolg vraag: hoe beïnvloedt de ruimtelijke beleving de leefbaarheid?

Een ding was echter zeker: Amstel 111 gaat er geheel anders uitzien dan de rest van het gebied. Het wordt een woon-werk-stad in de hoogte met een park op de Hondsrugweg: 5000 woningen, 40% sociale huur met kleinere appartementen dan in oude Bijlmer, 40% koop en premiehuur voor middenklasse prijzen, 20% vrije sector ofwel lekker prijzig. En als het lukt worden 25% van de betaalbare woningen voor zittende Zuidoosters gereserveerd, zodat er ook weer woningen in het stadsdeel leeg komen en zij voor Zuidoost behouden blijven. Het stadsdeel hoopt zo ook te bereiken, dat door hun komst Amstel 111 kennis maakt met het Zuidooster gevoel.

Kortom een uitzending om Amstel 111 te promoten en wij, de aanwezigen, mochten na de uitzending nog wat meepraten. Zo vroeg Hans Mooren geheel verbaasd waarom Amstel 111 – het gebied tussen het AMC en de Arena – nog niet tot Bijlmer West was omgedoopt, want dat zou het meteen bij Zuidoost behoren. Pocorni antwoordde, dat je er ook op een andere manier naar kon kijken, want Amstel 111 hoorde ook bij Amstel 11 en 1. De AMC- of Arena-wijk zou dus ook kunnen. Holendrecht Noord-West is ook een optie of H-kwadraat.

Het mag duidelijk zijn, dat wij het in deze tijden niet meer redden zonder kunstenaars. De kunstwereld heeft dat vastgesteld. Zonder kunst geen verlossing.

En zo verwelkomen wij in Zuidoost ‘Shebang#!’, een begrip (shebang) dat verwijst naar alles wat je moet doen om iets voor elkaar te krijgen, en via ‘#!’(de verkorte schrijfwijze van shebang) naar het startpunt van die operatie. Toen het woord in Amerika werd uitgevonden, betekende het gewoon een ‘rustiek huis’ of een ‘hut’.

Shebang draait de eerste drie maanden van zijn bestaan om vijf kunstenaars uit de UK en NL met voorouders uit de koloniën. Hun broodheren zijn het CBK Zuidoost, Imagine IC en BijlmerParkTheater. Hun opdracht aan de door hen gecontracteerde ‘makers en denkers’ is om binnen het thema ‘Radicale (!) Ruimte’ te bedenken hoe wij (het volk) onze relatie met onze bestaande ruimte kunnen dekoloniseren en wij tegelijkertijd nieuwe vormen van gastvrijheid, ontmoeting en samenzijn krijgen aangereikt.

Hoera, dachten wij, straks zijn we geen kolonie meer, maar vervolgens keken we elkaar verschrikt aan: “Wie is onze koloniale machthebber, die onze ruimte heeft ingepikt?” We wisten het niet, maar ach, dat van die radicale ruimte snapten we ook al niet, dus het zou wel goed zijn, want waar heb je anders mensen voor, die betaald en wel voor jou mooie dingen bedenken. Op naar het nieuwe samenzijn, als het maar niet teveel moeite kostte, de instructies simpel en kort waren en iedereen mee zou doen.

Vrijdag 11 juni was het zover. Onze nieuwe manier van omgaan met ruimte werd aangevat op het K-plein, naast de Karspeldreef en haaks op het metrostation. Poernima Gobardhan staat om half zes ‘s middags klaar voor een dans. Met haar bewegingen wil ze ook bijdragen aan ‘het palet van bestaande verhalen’, zo staat op de website van Shebang geschreven. Voor een klein publiek van enkele organisatoren, wat voorbijgangers, die her en der plaats nemen, en ingehuurde fotografen scheert ze dansend, huppelend, rennend en met de hakken klakkend over de tegels van het plein, soms uit het zicht verdwijnend, omzwermd door de fotografen. Ze verkent de ruimte zou je kunnen zeggen, bemeet haar en proeft haar, de okergele rok tot aan de voeten waaierend rond de benen. De organisatoren juichen blij: prachtig die lijnen die ze maakt tegen de achtergrond der gebouwen. En ze merken op dat het weinige publiek het blijkbaar apprecieert, hoewel soms fietst er iemand stug doorheen. Zo leuk.

Er gaat de komende drie maanden dus meer komen. Wat weten we niet, maar er zijn teksten van de vier overige, jonge kunstenaars, waar je een zekere voorspellende waarde aan kan toekennen.

Zo zet Adama Delphine Fawundu (UK) in op identificatie, verbinding en gemeenschappelijkheid en zij herinnert ons eraan dat “Afrikaanse rituelen, gebruiken en kennis over zorg, heling en intimiteit een grote rol spelen in hip hop culture in de diaspora.”

Rohan Ayinde (UK) ziet er naar uit om samen met de andere kunstenaars een alternatief te bieden voor “de logica, structuur en orde die Zuidoost hebben gemaakt tot wat het nu aan het worden is.”

Smita gaat op zoek naar “methodieken binnen de hiphopcultuur die ruimtelijke uitwerkingen van socio-economische machtsstructuren omdenken.” En Deekman gaat iets doen met spiritualiteit, dans en natuur.”

Tja, wat moet je er van denken. Het zweeft nogal, en is zeker pretentieus. Je zou kunnen zeggen dat vanuit andere culturen getracht gaat worden de bestaande cultuur in Zuidoost op een ander fundament te zetten. Weg met de Nederlandse cultuur, die haar gemaakt heeft. En dat dan in coöperatie met bewoners, winkeliers en projectontwikkelaars, zoals wordt gezegd. Ook een mooi streven., al klapper je even met je oren. En het is natuurlijk een andere manier dan die kunstenaar Constant hanteerde met zijn bouwwerken voor New Babylon: een ongebonden, vrije wereld voor de mens die vooral wil leven. Constant moest bakzijl halen, net zoals de kunstenaars voor hem: de expressionisten en constructivisten van 1900-1940, die geloofden in de heilzame werking van kleuren, in oosterse spiritualiteit, vrije sex en het ware communisme. En onder hen waren architecten als Le Corbusier en Van Eesteren, die naar een heilstaat streefden middels het scheiden van de functies wonen, werken, verkeer en recreatie, waar de Bijlmer weer een product van was. Een stad met woongebouwen in het groen, gericht op zowel individualiteit als collectivisme, en gelijke woningen voor eenieder. Weg met het onderscheid tussen mensen. Dat is natuurlijk niet echt gelukt, maar anderzijds: juist dat uniforme, wijdse karakter van de Bijlmer heeft een open samenleving voort gebracht.

Shebang heeft er geen oog voor. En de vraag is dan: hebben wij kunstenaars dan wel kunstenaars in de rol van sjamanen nodig om ons vooruit te helpen en welk inspirerend perspectief hanteren we dan? Het moet in ieder geval meer zijn dan een doelstelling als het tegenhouden van de klassieke gentrificatie, zoals de organiserende clubs opeens uit de blue als target neerpennen, verwijzend naar de nieuwbouw op Amstel 111. Dat doel spreekt vanzelf. De Bijlmer Vernieuwing heeft al genoeg arme mensen verjaagd. Laat ons vooral gaan werken aan krachtige bewonersorganisaties.