BijlmerMuseum

Uitgezonderd De Jordaan en wellicht de Schilderswijk is er geen stadsdeel waar zoveel over geschreven en gefotografeerd is als de Bijlmer.  De verguisde stad, de stad van de hoogbouw en de uniformiteit. De stad waar je geen mens kon zijn. Alleen als je er woonde, dacht je er anders over. Er kwamen zelfs Bijlmer Believers, want als Bijlmeriaan ben je zeker anders, geen Amsterdammer in een open lucht museum, maar iemand die genoot in een gestapelde, betonnen doos, omgeven door groen en ruimte in een immens patroon van rechthoekige, geometrische figuren. Een gestripte sf-wereld vol homo’s, gekken, suri’s, afrikanen, asielzoekers, jonge hippe stellen en brave burgers, met ook ja luidde bassen die door het beton denderden, inbraken, straatroven, schreeuwende junkies en ander ongemakkelijk ‘tuig’.  Alle reden dus om de naam Bijlmer te skippen. De zuid Bijlmer werd omgedoopt tot Gaasperdam, het geheel – Gaasperdam en Bijlmer (noord) – tot Zuidoost, en Gliphoeve tot Geldershoofd en Gravestein. En er verscheen zelfs een city marketeer, die voor ons het label ZO! bedacht. ZO! zou ons een nieuwe toekomst brengen. We kregen dus ZO!-boodschaptassen, ZO!-advertorials, ZO!Cultuur en ZO! Gospel Choir en tenslotte ZO! Zijn Wij. Laatste is een in 2015 gestart fotoproject, dat de vreugde van Zuidoost wil vieren met modellen uit het volk, waarbij een van hen in de armen van een ander springt. Ja, zo zijn wij, samen o zo gelukkig. Er kwam o.a een website voor en nu ook een reizende expo, met een tiental foto’s van blije mensen.

Het past mooi in een al sinds 1986 lopende reeks van fotoboeken en fotoseries, allemaal bedacht om de menselijke kant van de Bijlmer tegen zijn verguizers in het geweer te brengen. Zeg maar: de menselijke maat in glad gestreken beton. We noemen u de foto’s van Madeleen Ladee (1986), bedoeld voor een monument dat er niet kwam en op deze site te bezichtigen; ‘de Bijlmer in zwart en wit‘, gefotografeerd door Michiel van Nieuwkerk, en in 1994 uitgegeven door Nieuw Amsterdam (NA) vanwege haar 10-jarig bestaan; ‘Koningshoef‘, met als fotograaf Ad Nuis, in 1998 uitgegeven door NA als blijvende herinnering aan een flat die gesloopt zal worden; ‘Supervet‘ met foto’s van jongeren, gefotografeerd door Ruben San A Jong uit 2000; en bijv.  ‘50 portretten uit Zuidoost‘,  geschilderd door Chaim Oren en uitgegeven in 2006.

En zo leven wij voort, als soort en als merknaam, hetzij die van de Bijlmer, hetzij die van Zuidoost, dat natuurlijk nauwelijks content heeft, geen geschiedenis, geen leed, geen verguizing. Gelukkig weten veel mensen niet beter dan dat Zuidoost gewoon een rare naam voor de Bijlmer is.

De ING heeft Frankemaheerd gekocht, gaat het slopen en op de vrijkomende plek nieuwbouw plegen. De geschiedenis en waarde van het gebouw worden beschreven in Archined. Het gebouw was eigendom van Rochdale en werd jaren geleden gekocht door Hubert Möllenkamp persoonlijk, die daarmee tegen alle adviezen inging. Hij kocht namelijk voor 30 miljoen een leeg gebouw zonder huurders en zonder inkomsten. Het werd een molensteen. Er kon alleen wat geld verdiend worden met tijdelijke verhuur, bijvoorbeeld aan een grote dansschool, de bibliotheek en Imagine IC. Daarnaast werd het verhuurd voor o.a. tv-opnames. Dansschool, bieb en IIC zullen dus op zoek moeten gaan naar nieuwe panden. Het goede nieuws is natuurlijk dat Rochdale weer geld in de kas krijgt, en haar huurders in de Bijlmer kunnen daar wellicht garen bij spinnen. Op de foto zie je het enorme complex tegenover de Poort aan de Bijlmerdreef.

De fotografe Irina Popova raakte in Rusland verliefd op de Bijlmer, vooral op het ideeëngoed achter het plan,  en reisde verleden jaar af naar onze Stad van de Toekomst. Inmiddels heeft ze in Kruitberg een studio en verschijnt eind dit jaar haar boek  ‘De Bijlmer: Atlas of People and Birds’.

Omroep Noord Holland had een gesprek met haar.

Als de stad Amsterdam over 10 jaar 750 jaar bestaat, zal de Noord-Zuidlijn wel rijden en wellicht hebben we dan ook het project Bijlmer Vernieuwing volbracht. Voorlopig kent dat project, dat volgens plan begin 2000 rond had moeten zijn, nog vele lege plekken: woon- en bouwlocaties die de Bijlmer onder meer hadden moeten voorzien van 10% meer woningen dan de inmiddels 7000 gesloopte appartementen.

Dit jaar wordt er in ieder geval weer gebouwd, bijvoorbeeld aan een knal oranje-geel blok containers voor jongerenhuisvesting op de plek waar ooit garage Klieverink lag (zie foto hierboven), en waar volgens plan een nieuwe woontoren gebouwd zou worden, net zoals bij Kouwenoord, Kempering en Klarenbeek. Achter het blok ligt nog een ruim bemeten grasveld dat  op woningen wacht, terwijl tegenover het blok het oude winkelcentrum Kraaiennest is omgebouwd tot een weide zonder sloten en koeien. Het is wachten op geld voor woningen en bedrijfsgebouwen.

Het ernaast gelegen buurtcentrum De Bonte Kraai is inmiddels al een paar maanden gerenoveerd en heropend, en heeft volgens de folder ook een druk programma aan cursussen en inloop-activiteiten, behalve natuurlijk in het weekend. Het ziet er desondanks altijd verlaten uit. Een gebouw dat nergens toe uitnodigt en niet kenbaar maakt wat het is. Te vrezen valt ook dat een heleboel bewoners niet weten wat een buurthuis is. Het is een type voorziening dat zo ontzettend des hollands is en zo hoort bij de wederopbouw van Nederland na de laatste wereldoorlog, dat het zeker door vele migranten niet gezocht wordt. En bovendien: het is niet meer het open centrum dat het ooit was en zich, mede gerund door vrijwilligers, die tevens bestuurder waren, actief voor de buurt inzette. (Semi)ambtenaren doen er het beleid en het werk.

Langs de Daalwijkdreef, op het oude gebied van de flats Egeldonk en Eeftink wordt momenteel gebouwd aan een laagbouwwijk met koopwoningen, vernoemd naar de edelsteen Emerald. Het is een soort fusion product van na- en vooroorlogse architectuur, waarmee heel Nederland zich inmiddels rijk en gezellig rekent. Aan de voorkant verzuipt het bijna aan de hoog gelegen dreef en aan de achterkant rust het ten dele op een moestuin en een crossbaan die jaren geleden werden aangelegd om het groen na de sloop van de flatgebouwen nog enige meerwaarde te geven. Uitzicht is er op de flat Gravestein, met onder meer een beschutte hangplek en een achterdeur voor de voedselbank.

Voorbij de Gooiseweg, achter het World Food centrum in Develstein, de containerblokken voor studenten en twee delen overgebleven Daalwijk ligt bij gebrek aan beter, en gelukkig maar, een pracht van een parklandschap met mooie boompartijen, op de oude grond van de flats Develstein, Dennenrode en rest Daalwijk. Ooit was er in dit gebied veel water bedacht met woontorens op landtongen. Er hoorde zelfs een meanderende veenrivier bij, bedacht door de stedebouwkundige Ashok Bhalotra, als symbool voor leven en dood en met bij de Gooiseweg een heuse poort. Zijn plan werd omhelsd door het stadsdeel, maar mede door geldgebrek niet gerealiseerd, net zomin als zijn Plein der Continenten en de Straat der 1000 kulturen. De nieuwe Bijlmer werd dan ook steeds meer gedicteerd door de markt, waarbij stedebouwkundige visies voorgoed het onderspit dolven. En ook in deze buurt aan de Daalwijkdreef, in de schaduw van Daalwijk, ligt een sinds kort volledig gerenoveerd buurthuis, Anansi getiteld, even weinig uitnodigend als De Bonte Kraai. Maar wie weet weten de vluchtelingen het te vinden, want voor hen wordt momenteel driftig aan slaapplekken gebouwd in de plint van Daalwijk, waar tot voor kort honderden meters bedrijfsruimten jaren leeg stonden.

Op het Architectuur Film Festival in Rotterdam, vanaf morgen t/m zondag, worden een paar prachtfilms vertoond over Beton Brut ofwel het Brutalisme dan wel Bouwen met Beton, de grote liefde van het Nieuwe Bouwen. In ‘Concrete Love‘ wordt de hoofdrol gespeeld door familie Böhm, een echtpaar en drie zonen, allemaal architect. De pater familias Gottfried Böhm kreeg in ’89 de Pritzker-prijs voor architectuur en ontwierp o.a. de immense kerk in bovenstaande foto. Locatie: Neviges.

In ‘Barbicania‘ wordt het leven geschetst in Barbican, London, een jaren 50/60 complex in het hart van de wereldstad, met 4000 appartementen en het grootste kunstencentrum ter wereld. Ook leuk ‘Cycling Cities‘ van de Nederlander Jord den Hollander over de vele overeenkomsten tussen wereldsteden. Zo lijken ze allemaal een Wibautstraat te hebben. In Amsterdam was deze straat het beginpunt van een nooit gerealiseerd nieuw centrum en werd vanwege zijn breedte, zijn lengte en zijn betonnen gebouwen aan weerszijden jarenlang verguisd. Tot de ommekeer kwam met het Trouwgebouw en het Volkshotel, beiden gevestigd in verlaten kranten-gebouwen.

Nederland, Amsterdam , 14 december 2011.
Het voormalige pand van de Volkskrant op de Wibautstraat wordt niet gesloopt.
Foto:Jean-Pierre Jans

In de jaren ’50/’60 droomde Amsterdam van een waarlijk nieuw city, waarbij brede straten door Amsterdam getrokken zouden worden en volksbuurten als de Pijp en Jordaan gesloopt. In het verhaal onder deze link wordt in het kort het ontwerp van de Amerikaan Jokinen uit 1962 uit de doeken gedaan. Dat plan werd niet gerealiseerd, zoals ook gebeurde met vele andere city-plannen. Een deel werd echter gerealiseerd, zoals de Nieuwmarkt sloop voor de aanleg van de metro naar Zuidoost, de verbreding van de Wibautstraat tot een vierbaansweg met langszij betonnen hoogbouw (o.a. voor de bladen Trouw, Het Parool en De Volkskrant, en kantoor Publieke Werken) en de bouw van het Caransa-gebouw aan het begin van de Jodenbreestraat (inmidels gesloopt en vervangen door Theaterschool, winkels en woningen). De ontwikkeling van de Bijlmer hoorde ook bij de city-plannen. Door de geplande sloop in de binnenstad – ja, die volksbuurten – waren er vele, nieuwe woningen nodig. Het niet doorgaan van massale sloop – er kwam stadsvernieuwing met gedeeltelijke sloop voor in de plaats – leidde er mede toe dat de Bijlmer vooral het woonadres werd van mensen die in stad nauwelijks een behoorlijke woning konden vinden. Onder hen de migranten uit Suriname en de Antillen. En zij vonden een stad die niet alleen de huizen van de toekomst herbergden, maar ook de autostraat: vier banen breed op hoge dijken en viaducten, veilig en efficient. Na 1992 werden meer dan 7000 van de 13.000 hoogbouw-appartementen gesloopt en het gros van de verhoogde dreven, die bovendien, eenmaal weer op begane grond, versmald werden.

In de jaren ’50-’60 droomden politici, hun ambtenaren, architecten en stedebouwers van nieuwe, stralende gemeenschappen in enorme landschappen van ruimte, beton, hoogbouw en brede autostrada’s. Allemaal middelen om de mens gelijkwaardig te maken en de welvaart hoger. Helaas, het werd al snel verguisd. De toekomst was niet aan het collectief, maar aan het individu; niet aan arbeidsethos maar hedonisme. Amsterdam kreeg zijn geplande, nieuwe city niet. Geen sloop en hoogbouw, maar renovatie van het bestaande, de stadsvernieuwing. Vooral de Wibautstraat herinnert nog aan het oude ideaal. En de Bijlmer werd gebouwd, het Hollandse hoogtepunt naar de principes van CIAM. Inmiddels jaren verder is er een omslag. De Wibautstraat is knus gemaakt, maar nog even breed en herbergt nu nieuwe iconen van de vooruitgang. In de voor sloop bestemde betonkolossen – de onderkomens van De Volkskrant, Trouw en Het Parool – werd vooral door geldgebrek een nieuwe toekomst gegenereerd, zoals het Volkshotel in het VK-gebouw. En ook de Bijlmer mocht meeprofiteren van de recessie en een hernieuwde blik op het ooit verfoeide, uniforme beton. Er werd zowaar een flat van de sloop verlost. Klusflat Kleiburg bewijst nu de levenskracht van een oud concept.

Ook in Berlijn is men om, een stad die vooral aan de DDR-kant was volgestouwd met het beton van het Nieuwe Bouwen. Tot heden werd dat vooral gesloopt, zoals het immense parlementsgebouw, maar nu wil men jaren ’60 topstukken tot cultureel erfgoed benoemen en vindt in de Berlinische Galerie tot begin oktober een expositie plaats over de ‘moderne gebouwen’ van de jaren ’60, zoals op foto: das Ministerium für Auswärtige Angelegenheiten. Meer info vindt je op de site van de Galerie.

Het is alweer een tijdje geleden, 12 maart dit jaar om precies te zijn, dat in opdracht van stadsdeel Zuidoost en met een subsidie van 100.000 euro namens hetzelfde stadsdeel, een soort museum voor de Bijlmermeer en de rest van Zuidoost werd ingericht. Onlangs gingen we het eindelijk met eigen ogen aanschouwen, in de bibliotheek, op Frankemaheerd, meteen rechts bij de ingang, en tentoonstelling van spullen, die onder de naam ‘Bijlmer Meer,Vitrine van Zuidoost’ de geruchtmakende geschiedenis van ons stadsdeel moest vast leggen, samen gesteld met spullen van Museum Vrolik, het Ajax Museum, het Stadsarchief en bijvoorbeeld bewoners. Wat zagen we: een verzameling lukraak bij elkaar geplaatste kostuums, prullaria, knipsels, boekjes en foto’s met wat tekstbordjes, die niet alleen fouten bevatten, maar ook soms niet te lezen waren, want te ver weg geplaatst en bovendien voorzien van een nogal kleine letter. Het soort expositie dat je verwacht als een clubje vrijwilligers van een buurthuis iets memorabels over hun stadsdeel willen inrichten. Vandaar waarschijnlijk dat de vitrine ook wel als buurexpositie wordt aangeduid. En dan is het natuurlijk een geluk dat de presentatie professioneel oogt. Gelukkig maar, is  die ton van het stadsdeel niet helemaal weggegooid.

Het BijlmerMuseum verzorgt tijdens de Open Art route van Zuidoost op 20 en 21 juni een expositie over de eerste 15 jaar van de Bijlmer. U maakt  vooral kennis met de bewoners van die tijd, bewoners, die op allerlei mogelijke manieren actief waren, met acties, feesten, vergaderingen en festivals. Het was de tijd dat de Bijlmer bruiste.

Op de foto hierboven ziet u nog het eerste bestuur van de collectieve ruimten in Grubbehoeve, bestaande uit burgers, die echt voor de Bijlmer kozen, en twintigers, die zich dankzij de Bijlmer eindelijk een behoorlijk huis konden verwerven. Bij hen voegden zich al snel de Surinamers, voor wie in de stad hoogstens een plek in een benauwend pension te vinden was.

De collectieve ruimten van Grubbehoeve bestaan nog altijd. Ze werden beroemd dankzij het Café de Nachtegaal, dat vanaf 1974 in de ruimten gevestigd is. In deze ruimten vindt ook de expo plaats. Op zaterdag 20 en zondag 21 juni vanaf 12.00 uur te bezichtigen. Tussen 17 en 20 uur worden op beide dagen tapas geserveerd. We hopen veel oud bewoners van de Bijlmer te verwelkomen. Meer info over Open Art vindt u op oarzo