BijlmerMuseum

Op 10 april jl. verscheen er in Het Parool een gedenk-artikel over de overleden voorzitter van de Taibahmoskee op Kraaiennest: Muhammad Gaffar. Hij werd geprezen als de bouwheer van het gebedshuis uit 2006, dat bovendien was uitgerust met een winkel, een bibliotheek en een drukkerij. Ik heb ze bij mijn bezoeken aan de moskee nooit gezien. Ik zag op de begane grond wel een keuken en een grote, betegelde, vooral nogal lege ruimte voor allerlei bijeenkomsten.

De moskee van Gaffar was ook niet de eerste. De eerste moskee, op dezelfde plek, werd opgeleverd in 1985 dankzij een rijke sjeik uit Pakistan. Het was een bescheiden, minimalistisch gebouwtje, prachtig in al zijn eenvoud naar een ontwerp van architect Paul Haffmans die eerder in de Bijlmer de sociaal-culturele wijkaccommodatie Ganzenhoef tekende. Dit gebouw onder garage Gliphoeve zou nooit tot leven komen, omdat de gemeente botweg weigerde er veel tijd en poen aan te spenderen. Het kreeg een roemloos einde in de jaren ‘90 toen de Bijlmer met veel sloop op de been werd gehouden. De moskee van Paul werd later vergruisd omdat het gebouw te klein werd. De nieuwe moskee was niet alleen veel groter, maar ook traditioneler, geen Hollands ontwerp in de stijl van het nieuwe bouwen, maar een soort replica van de alom als moskee herkende gebouwen uit de Orient.

Gaffar laat nog een erfenis na: de twee grootste villa’s in de Droomzone, een strook bebouwde grond aan de ‘sGravendijkdreef tussen Kantershof en Groenhoven, met in de rug de villa’s van Geerdinkhof, enkele scholen en het seniorencomplex De Garstkamp. Het is een project van toenmalig wethouder Emile Jaensch uit 2010-2011, dat de Bijlmer moest voorzien van luxe woningen, die de kopers naar eigen behoeften mochten bouwen. Het stadsdeel deed niet veel meer dan grond uitgeven en wat minimale eisen stellen, zoals een gemetselde muur rond tuin en huis en een 3de etage die niet groter mocht zijn dan de helft van de beschikbare oppervlakte.

Het werd een moeizaam project, want de verkoop cq bouw ging stroef en de kleinere villa’s zijn tot dit moment nog bezig met de afbouw. De twee naast elkaar gelegen villa’s van Gaffar werden vrij snel neergezet, maar bleven jaren steken bij onaf. Het raakte wel bekend dat de huizen voor twee dochters van Gaffar bestemd waren, maar waarom werd er dan niet doorgebouwd en ingericht en hoe zat met de regel dat in Amsterdam een woning niet langer dan een half jaar leeg mocht staan. Op zeker moment kwamen er echter weer bouwvakkers langs, werd er puin weggereden, stond er wel eens een auto, gingen er spullen naar binnen en werden tenslotte beide villa’s dicht getrokken met flashy gordijnen en luxaflex. Daar bleef het bij. Er ontbreekt tot heden een huisnummer op de linker villa. Je herkent geen echte voordeur, je ziet onkruid groeien tussen de volledig betegelde grond rond het huis en bij de rechtse villa staat een auto onder het afdak. Verder geen spoor van leven.

Bijlmer museum krijgt regelmatig aanvullingen voor collectie en archief. Zo waren er drie dozen met plakboeken en tientallen dia’s uit de tijd dat de Bijlmer werd opgespoten en oude boerderijen werden gesloopt. Er kwamen foto’s uit de beginperiode van Gliphoeve en we kregen allerlei materiaal uit de nasleep van de Bijlmerramp. Binnenkort hopen we te starten met een verdere archivering van alles wat we in bezit hebben. Onderstaand nog een drietal foto’s die we opgestuurd kregen van een oud-bewoner. Het onderwerp is het trein- annex metrostation op de route Amsterdam-Utrecht. Op de onderste foto ziet u het station in 1975, daarboven volgt een foto uit 2002 toen het inmiddels aangekleden station werd gesloopt om plaats te maken voor een internationaal station bij de Arenaboulevard, foto 1. Zonder overstap reis je nu naar Schiphol, noord en zuid Nederland en stap je op voor metrolijn 54. Het doet recht aan het grote kantoorgebied Amstel 111/Bullewijk, het Johan Cruijff-stadion en de eveneens aan de boulevard gevestigde cultuur- en entertainment-bedrijven als de Ziggo Dome en de Pathé bios met bijbehorende hotels en restaurants.

Die hotels, hostels, café’s en restaurants zijn deels ook gevestigd in kantoren op het gehele gebied, die in de loop der tijd hun oude functie verloren. Inmiddels is men gestart met de bouw van duizenden appartementen op de locaties van gesloopte en te slopen kantoorgebouwen, te verwijderen autowegen en altijd leeg gebleven terreinen. De hoop is dat tzt een honderdduizend nieuwe bewoners naar de Bijlmer komen, waar inmiddels al zo’n 90.000 mensen wonen.

Ooit had ieder flatgebouw in de Bijlmer zijn eigen garage. Op dit moment zij er nog een paar in gebruik: Gouden Leeuw, Groenhoven (koopflats), Hakfort, Hoptille, Haardstee en Hogevecht. En daarnaast staat er nog Kempering: een zwaar aangeslagen gebouw dat op zijn doodsklap wacht of toch nog een nieuwe toekomst tegemoet gaat. Onderzoek en politieke wil moeten uitmaken of het gebouw voor niet al teveel geld te hergebruiken is als bijvoorbeeld woonlocatie en huisvester van sociale en culturele projecten. Het beton dat er nu staat, moet een zodanig financieel voordeel opleveren, dat er voorzieningen mogelijk worden, die met nieuwbouw niet gerealiseerd kunnen worden. En het gaat dan om voorzieningen als bijvoorbeeld een museum, een bios op het dak, een horecatent en een parkeerlaag, die de buurt meer leven schenken. Het onderzoek is overigens al vele jaren bezig en heeft tot heden alleen negatieve, al dan niet politiek gestuurde uitkomsten opgeleverd. Op dit moment loopt er dus een ‘laatste’ onderzoek, dat moet leiden tot een besluit, dat uitgevoerd wordt. En dat besluit stond al voor 2014 gepland.

In de K-buurt zijn er in ieder geval bewoners die het lelijke, vervallen monster het liefst zouden slopen. Het is volstrekt onduidelijk waarom ze niet een mooi plan zouden willen omarmen, dat de buurt een karakteristiek gebouw oplevert en de buurt opkrikt. Andere bewoners willen het gebouw wel behouden als het maar niet ten koste gaat van een zogenaamd bruisend plein bij het metrostation. Het actiecomité ‘Hart voor de K-buurt’ maakt zich daar sterk voor.

Er is nog een belang dat speelt: de waarde van de garage als cultureel erfgoed. De garage hoort tenslotte bij een roemrucht verleden van een Stad van de Toekomst, zoals de Bijlmer ooit betiteld werd, waar een hoofdrol werd opgeëist door halfhoge wegen en daarop aangesloten garages. Samen moesten zij ervoor zorgen dat het ‘maaiveld’, het park rond de flatgebouwen, zo veilig, zo ruim en sociaal mogelijk was. Het is een idee dat inmiddels grotendeels gesloopt is, maar de oude structuur van de Bijlmer is nog altijd zichtbaar. Kijk naar de verhoogde metrobaan in het Bijlmer Museumgebied, kijk naar het groen dat gebleven is en kijk naar de ligging van de dreven.

Het behoud van een oude garage, en Kempering is daarvan een uitstekend voorbeeld, houdt dus ons verleden in stand. En het draait dan niet alleen om een verleden met bouwwerken en een bepaalde stedebouwkundige structuur, maar ook om herinneringen van mensen die in de oude Bijlmer woonden en opgroeiden. De garages waren meer dan betonnen dozen waar je auto’s in opborg. Er zaten op zeker moment ook bedrijven en voorzieningen in, zoals restaurants; ze fungeerden als expozalen voor grote kunstmanifestaties; ze waren jachtgebieden van junks en dieven; je kon er spelen; je kon er een kerk in bouwen (in Kempering huist trouwens nog altijd een Pinkstergemeente); en in een ver verleden voerden bewoners harde acties tegen het betaald parkeren in de garages. Ze waren ook beangstigend omdat ze zo vuil en leeg waren, want in de Bijlmer waren altijd veel te weinig auto’s om de garages te vullen. Ons stadsdeel heeft zelfs vergeleken tot de andere stadsdelen in Amsterdam tot heden het minste aantal voertuigen per bewoner.

De garages zijn dus een essentieel onderdeel in onze geschiedenis, zoals een oude boerderij in een dorp, waarin nu een hip restaurant zit, een leeg gelopen kerk, een molen aan de waterkant. Kempering moet dus behouden blijven, het liefst met een parkeerlaag en een plek om aan je auto te sleutelen.

Laatste nieuws. Donderdag 7 november 2019 was er een soort officieel afscheid van de garage, die toch in de komende jaren gesloopt zal worden. Een select gezelschap kwam daarvoor bijeen om elkaar nog wat te vertellen en de garage zelf te bezoeken. De Ghanese kerk krijgt na de sloop een nieuwe ruimte op het vrijkomende terrein. Een verhaal over het afscheid vindt u op de website ‘Metro in de Bijlmer’.

Het Bijlmer Museum organiseert vanaf vrijdag 16 november een bijzondere expositie over alle plannen die te beginnen met Siegfried Nassuth (SO) voor de Bijlmer gemaakt zijn. De maquette die in 1965 door Stadsontwikkeling gemaakt werd, zal nu voor het eerst in de Bijlmer te zien zijn. daarnaast hebben we maquettes van Adriaan Geuze / West 8 voor een nieuwe inrichting van het Bijlmer Museum gebied, niet gerealiseerd; van Donald Lambert / Urbis, ten dele gerealiseerd en van Rem Koolhaas / OMA, die ook naar de studio terug mocht. We hebben tekeningen, affiches, foto’s, video’s, dvd’s, boekjes en bladen. Daaronder ook een schilderij van David Veldhoen, gemaakt van het door hem ontworpen drive-in theater in garage Gliphoeve en de tekening van Joep van Lieshout met zijn idee voor Kleiburg. Het is een ontwerp uit 2001. Van Lieshout zet onder meer een kerk op het dak en plaatst een elektrische kartbaan in de garage, met op de bovenste etage een camping. Fraai en intrigerend zijn ook nog de ontwerpen van ANA voor Geldershoofd en de maquette van Karres en Brands voor het Bijlmerpark.  Volg de laatste informatie op onze FB site van het Bijlmer Museum.

De expo loop tot 15 januari 2019 en is open van donderdag t/m zondag tussen 13 en 17 uur, verder op afspraak. Rondleidingen in het museum en de Bijlmer zelf zijn mogelijk. Contact: bijlmermuseum@gmail.com

nassuth opening

In het Bijlmer Museum draait momenteel de expositie ‘Bijlmer Concrete‘ (zie bericht hieronder). Deze expo wordt op zondag 28 oktober a.s. afgesloten met een bijzondere gebeurtenis: de première van De Bijlmer Opera. Deze opera werd eind jaren ’90 gemaakt door componist Jacques Bank en zijn broer Fer als librettist. In januari 2000 draaide de opera een 12-tal druk bezochte voorstellingen in theater Bellevue, met drie zangers, het Orkest De Volharding en een groot koor.

Tot een speeldatum in de Bijlmer kwam het nooit. Een reden was dat het stadsdeel-bestuur het niet op de opera begrepen had. Hij was tenslotte kritisch en het stadsdeel-bestuur vond het bovendien niet te pruimen dat er geen ‘zwarte mensen’ mee deden. Om die reden weigerde het stadsdeel ook elke medewerking, zoals het ter beschikking stellen van video- en filmmateriaal.

Op 28 oktober zal er niet live gespeeld worden. We draaien een video-opname van de gehele opera, in totaal een uur. We beginnen om 16 uur. Jacques en Fer Bank zijn aanwezig en met hen kan na afloop gepraat worden. En als je zin hebt, kan je daarna ook nog mee-eten. Op het menu ‘captains dinner’, 8,50 per persoon. Meldt je aan, voor zowel het zien van de opera als het eten, dat kan via: bijlmerm@xs4all.nl

Het Bijlmer Museum opent 6 oktober om 16 uur een bijzondere expositie met werk van in de Bijlmer woonachtige kunstenaars. Twee van hen – Fer Bank en Rogier Wagenvoort – maakten grote Bijlmer series. Bank deed dat met het digitaal bewerken van Bijlmer foto’s, een serie van 100 die hij op een monitor afspeelt. Hij maakte er ook een groot boek van.

Rogier Wagenvoort schilderde met veel liefde de Bijlmer flats in een (foto) realistische stijl, met aandacht voor onopvallende bijzonderheden. Hij documenteerde ook de sloop en de graffiti, die op het te slopen beton verscheen. 

De expo duurt tot en met de laatste zondag van oktober, woensdag t/m zondag van 12 tot 18 uur.  De locatie is BijlmerMuseum / vh de Nachtegaal, Grubbehoeve 38, vlakbij metrostation Grubbehoeve. In een aparte ruimte kunt u ook nog de vaste expositie van ons museum bezoeken, compleet met archief, video’s en bijvoorbeeld een brokstuk van het El Al Vliegtuig.

In een fantastische L-doos van een patiowoning op Geerdinkhof sprak ik 22 augustus een gepensioneerde architect, die jaren met Nassuth samen werkte. En opeens kwam die brug ter sprake bij Grubbehoeve, een sloot overbruggend die het water van de Grubbezee moest verbinden met een nieuw te graven water in het park tussen Gouden Leeuw en Groenhoven, die weer uitmondde in een bestaande waterloop van de Bijlmerweide. De architect vertelde wat voor ramp die brug was, want hij was de laatste tijd slecht ter been en kwam er nauwelijks overheen. En ik herinnerde me al die mensen op een fiets, die moesten afstappen. Dus: waarom was die brug niet plat, waarom moest die ooit hoog, wat moest er onderdoor, zo’n prauw uit Venetië ofzo? Er kwam zelfs nooit iets onderdoor. Hij was alleen maar mooi voor de chic. Geld weggooierij aan een nutteloos sierding. Burgerlijke prots waartegen Loos, CIAM en Nassuth zich zo tegen verzette.

En ik vertelde hem over die andere, nagenoeg nutteloze brug, met ook zo’n prachtboog, die tegen alle normen van de gewenste en voorgeschreven stijging der omhoog gaande en dalende kromming ingingen. Een brug die slechts op een tiental meters van die eerstgenoemde fietsbrug was neergezet. En dat had maar een reden: het redden van mensen die zich daar in die uithoek bij het water bedreigd voelde. Ze konden natuurlijk ook in het water springen, maar ze kregen een brug, waar soms een wandelaar met hond overgaat. Let ook op de waterkant van de brug: daar is een trap, opdat geen brommer er overheen gaat scheuren. Ideetje van een ambtenaar.

Zo’n ambtenaar bedacht ook een pergola, eveneens bij Grubbehoeve, op een verkeerde plek, want op asfalt met grind naast een uitermate lullig aangelegd tuintje met saaie planten, grenzend aan een verkeerd aangelegde jeu des boulesbaan, met daaraan weer een bankje waarvoor in het midden een lantaarnpaal staat.

We hebben tenslotte nog een voorbeeld van ongebreidelde, ambtelijke fantasie met het diepe verlangen de mensheid schoonheid en gezelligheid te schenken. Kijk goed naar bovenstaande foto en u ontwaart een cirkel, waaromheen boompjes zijn geplant met een lange poot en een flinke haardos bovenop. De ambtenaar zijnde ook een architect had bedacht dat hier, in deze cirkel, een kruispunt van wegen, een gemoedelijk ontmoetingspunt kon ontstaan. Er zouden ook bronzen bankjes bij komen, maar daarvoor vond men helaas geen geld.

En zo is de sloot tussen Gouden Leeuw en Groenhoven ondanks alle nieuwe bruggetjes aldaar van geen enkele waarde, want, om welke reden ook, er staat nauwelijks water in en de sloot groeit dicht. Niks geen stroming om het water meer zuurstof en visjes te geven, zoals ooit bedacht. En dan ook nog te bedenken dat bewoners jaren strijd tegen de sloot voerden en natuurlijk verloren.

HE: foto’s en tekst

De gemeente Weesperkarspel gaf in 1962 de gemeente Amsterdam de opdracht het gebied tot een mooie woonstede om te toveren. Het argument: we zijn een zeer kleine gemeente met heel veel land, maar we hebben niet de ambtenaren om die plannen te maken.

Het was natuurlijk doorgestoken kaart, een spel waarin ook de provincie Noord-Holland mee deed. Het gevolg was dat Siegfried Nassuth aan de slag kon en de Bijlmer zich rijk rekende met een Stad van de Toekomst. Bijna alle huizen in het gebied werden gesloopt en riviertjes met weidegronden verwenen onder een dikke laag zand, opgepompt uit het water van het latere IJburg, de Vinkeveense plassen en de latere Gaasperplas.

Een van de boerderijen droeg een prachtnaam: De mensch wikt, God beschikt. Eigenaar bij de verkoop aan de gemeente Amsterdam was Leen Broeren. Hij staat op de foto met zijn vrouw Jo. De zitters zijn z’n vader Dirk (in ‘48 overleden) en z’n moeder Anna.

Leen verhuisde na de verkoop naar Baambrugge. De boerderij werd tot de sloop overgenomen door Fritz Tamminga, die zich al snel toelegde op loonwerk bij de Provincie. Hij was nog jarenlang in de Bijlmer actief als lid van het CDA.

Voor meer historie en foto’s, ga op internet naar de Historische Kring Driemond.

Requiem voor sociale woningbouw

Heesterveld ligt ingepropt tussen metrostation Bullewjk en de galerijflat Hakfort. Het is een anti Bijlmer hoogbouw, die begin jaren ‘80 ontworpen werd door Pi de Bruijn en zijn leermeester Frans van Gool. Het was een complex voor sociale huur en draaide zo slecht dat eigenaar Ymere op zeker moment besloot te slopen. Zover kwam het niet. De krisis van 2008 gooide roet in het eten en vervolgens ontstond het idee om een deel van het complex tot broedplaats om te bouwen. Dat deel werd ook geheel beschilderd, zoals in aantal favela’s mode is geworden. Het is tenslotte de goedkoopste methode om verloedering te verhullen. Je krijgt bovendien vrolijke kleuren en een eigen identiteit.

Inmiddels is Ymere weer een stap verder. Het hele complex blijft. De privé tuinen die zoveel overlast gaven zijn geheel gesloopt. Al het buitengebied is nu openbaar en geheel vernieuwd. En drie delen van het complex hebben nu allemaal hun eigen felle, overdonderende kleur: geel, rood, blauw. De broedplaats behoudt zijn favela-outfit, maar kreeg er ook een mooie cirkel plus boom bij en daarbovenop een stevige, houten en transparante looproute naar niets. Gewoon een ding.

Meer info: Heesterveld pagina op deze site